Wesele Kaszubskie

Muzeum ceramiki Nelców. Zabytki Chmielna

Obok pięknego położenia, turystów i krajoznawców ściąga do Chmielna chęć poznania i zwiedzenia ciekawych zabytków kaszubskiej kultury materialnej i duchowej .A jest co oglądać, bowiem liczące ponad 700 lat Chmielno nagromadziło na swoim terenie sporo pamiątek minionych wieków.

Najwięcej turystów zatrzymuje się po to, ażeby zwiedzić warsztat garncarski Neclów położony przy głównej ulicy Chmielna,tuż nad Jeziorem Białym stanowiący dzisiaj Muzeum Ceramiki Kaszubskiej Neclów.Dzieje tej rodziny zostały opisane w rozdziale I (patrz Chmieleńska Dynastia).

Zaczęło ono powstawać na początku 1993 roku,kiedy wśród działaczy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Chmielnie zrodził się pomysł utworzenia w warsztacie muzeum ceramiki.Spotkał się on z akceptacją i wsparciem finansowym władz samorządowych gminy oraz uznaniem rodzin Neclów i Elasów.

Ekspozycje urządzono z wyrobów ceramicznych,które dzięki ofiarności dzieci i ich rodziców trafiły najpierw do Szkoły Podstawowej w Chmielnie.Był to ich ogromny wkład w ratowanie i zachowanie ceramiki neclowskiej dla współczesnych i przyszłych pokoleń oraz w celu jej prezentacji dla turystów odwiedzających Chmielno.

Uroczyste otwarcie muzeum odbyło się 23 czerwca 1993 roku,w 70 rocznicę wizyty Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego w warsztacie Neclów.

Jest to nietypowe muzeum,można w nim, na pierwszym piętrze, obejrzeć pracę garncarza na kole , i samemu spróbować sztuki wykonania naczynia glinianego,bowiem "nie święci garnki lepią".Możliwość podziwiania pracy garncarza pozostawia u wielu oglądających niezapomniane wrażenia,gdyż są świadkami powstawania wspaniałych form ceramicznych,które garncarz potrafi wytoczyć z garści gliny,kładzionej na koło.

Warto również bliżej przyjrzeć się gotowym,wyrobionym już naczyniom,które ustawione na półkach ,czekają na dalszą obróbkę.Często można zastać siedzącą w tym pomieszczeniu malarkę,która wprawnymi ruchami nanosi wzory neclowskie na wypalone pierwszy raz naczynia.

Na ostatnim piętrze warsztatu znajduje się ekspozycja muzealna ceramiki trzech pokoleń.Ustawione w gablotach wyroby dają nam możliwość podziwiania ich i porównywania mistrzostwa, z jakim zostały wykonane przez Franciszka,Leona i Ryszarda Necla.Możemy tu również zapoznać się z bogatą historią tej rodziny,od stu lat związanej z Chmielnem,której wielki artyzm i wkład w rozwój kultury ludowej Kaszub dokumentują liczne dyplomy i wyróżnienia, jakimi nagradzano Neclów.

Na ścianie dumnie prezentują się wzory ceramiki neclowskiej przekazywane z pokolenia na pokolenie w niezmienionych kształtach,zdobiące i dzisiaj ich ceramikę.Zostały one namalowane nietypowo,bo na szkle- przez Krystynę Malek z Garcza,a ich orginalność potwierdził sam Ryszard Necel IX.Ciekawym eksponatem jest także stojące przy wejściu koło garncarskie,zwane też często toczkiem.Jest to stary typ koła,poruszanego nogami garncarza,którego przez wiele lat używał Leon Necel.Zostało wykonane w 1936 roku,a więc po śmierci Franciszka Necla VII,który także pracował na takim kole.

Przewodnikami po wystawie ,jak też po całym muzeum są: Karol Elas-Necel X i jego brat Rafał,którzy potrafią długo i ciekawie opowiadać o swoich wielkich przodkach.

Prawie na samym dole znajduje się najważniejsza część muzeum -jak mawiał Ryszard -"serce" każdego warsztatu garncarskiego.Jest to pomieszczenie,w którym mieści się piec do wypalania ceramiki.Tu kończy się ciężka praca garncarza,który po drugim wypalaniu wyjmuje naczynia z pieca i ustawia na deskach.Możemy już wtedy tylko podziwiać efekty jego pracy.Znajdujący się tu piec,używany jeszcze do dzisiaj do pierwszego wypalania,wybudowała kartuska Cepelia,kiedy w latach 1954-55 rozbudowała warsztat w celu zwiększenia jego produkcji.

Tu możemy także dokonać zakupu pięknych pamiątek ceramicznych,które zawsze będą przypominały pobyt w Chmielnie i zachęcały do ponownego przyjazdu na Kaszuby.

Do muzeum łatwo jest trafić,idąc z centrum Chmielna główną ulicą, w dół, nad Jezioro Białe,z daleka zobaczymy dom z czerwonej cegły z szyldem muzeum i wspaniałym betonowym dzbanem.

Niedaleko muzeum, wracając do centrum wsi, przechodzimy obok następnego zabytkowego budynku ,jakim jest stara chë cz kaszubska stojąca przy tzw.Kaczym Rynku.Jest to dom o konstrukcji szkieletowej będący reliktem starej zabudowy wsi,jedyny, jaki zachował się do dzisiaj.Trudno jest obecnie dokładnie ustalić, kiedy został on wybudowany.Być może chata ta przetrwała kilkaset lat, jak twierdziła jedna z jej mieszkanek.Miał on należeć do któregoś z chmieleńskich rybaków.

Jak ustalił Bernard Grzędzicki,autor monografii Chmielna,dom ten był kilkakrotnie przebudowywany.Nie zmienił zasadniczo kształtu, nawet na skutek przebudowy z konstrukcji zrębowej na ryglówkę.Obecny wygląd uzyskał w roku 1995,kiedy odcięto od całości część grożącą zawaleniem, należącą jak dawniej do drugiego właściciela.

W tym miejscu należy wyjaśnić jak budowano tego typu domy.Posiada on konstrukcję szkieletowo-szachulcową,to znaczy,że składa się z drewnianego szkieletu zbudowanego z belek ułożonych pionowo,poziomo i ukośnie.Powstałe w ten sposób kwadratowe,prostokątne i trójkątne pola wypełniane były następnie różnymi materiałami-głównie mieszaniną gliny ze słomą.Tworzą one w ten sposób ciekawą kolorystycznie i graficznie mozaikę.

Będąc w Chmielnie należy koniecznie zwiedzić wnętrze tutejszego kościoła z ciekawym wystrojem w stylu kaszubskim.Na uwagę zasługuje strop kościoła przyozdobiony w 1956 roku malowidłami wzorów haftu kaszubskiego wg.projektu prof.W.Szczeblewskiego.Remont generalny i ponowne malowanie kościoła przeprowadził w latach 1980-81 ks.proboszcz F.Koska.

We wnętrzu wart jest obejrzenia barokowy ołtarz główny z przełomu XVII i XVIII wieku.Jest on dwukondygnacyjny, w głównej jego wnęce znajduje się pełnoplastyczna rzeźba w typowym układzie:Chrystus na krzyżu,Matka Boska,św. Jan i Maria Magdalena pod krzyżem.W tle obraz olejny na płótnie przedstawiający widok Jerozolimy.Rzeźby te, będące 12 stacją drogi krzyżowej,przeniesione zostały w 1826 roku z kościoła kartuskiego po kasacie tamtejszego klasztoru.Po bokach dwie kolumny o gładkich trzonach i korynckich głowicach.Nad nimi stojące figury św.Piotra i św.Pawła.W górnej kondygnacji obraz św.Mikołaja z roku 1867 i rzeźby dwóch siedzących aniołów u dołu obrazu.

Z tego samego mniej więcej okresu są dwa ołtarze boczne.Jeden z nich to marmurowy ołtarz Serca Pana Jezusa pochodzący również z Kartuz,a drugi to ołtarz Najświętszej Maryi Panny z czczonym obrazem Matki Boskiej Chmieleńskiej.

Do dalszych zabytkowych przedmiotów należy zaliczyć chrzcielnicę z około 1800 roku bedącą dziełem ludowego rzeźbiarza oraz obraz św.Mikołaja z XVIII wieku.Cennym zabytkiem jest także legendarny dzwon,dzieło gdańskiego ludwisarza z XVI wieku z napisem gotyckim,zawierającym wezwanie do św.Anny,Barbary i Katarzyny o pomoc przeciw złym siłom.Dwa pozostałe dzwony pochodzą z roku 1958.Wszystkie zeelektryfikowano w 1978 roku.

Nie ma niestety w kościele cennej piety z początku XV wieku,która dzisiaj znajduje się w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie.Przedstawia ona postać Matki Boskiej z leżącym na Jej kolanach Ciałem Chrystysa.

Wszystkie te zabytki pochodzą właśnie z tego pierwszego kościoła chmieleńskiego,ponoć bardzo pięknego,którego oto taki opis znajdujemy w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego z 1880 roku: "Był on trzynawowy, cały z grubych bali dębowych stawiany, nadto gontem zewnątrz poobijany,u góry miał małą wieżyczkę,po obu stronach były trzy małe okna.Długość jego wynosiła 75,szerokość 30 stóp...".Jego piękność i starożytność chwaliły stare zapisy z wizytacji kościoła chmieleńskiego.Potwierdzają to badania archeologiczne przeprowadzone w 1981 roku.Odkryto wtedy na głębokości około 90 cm drewniane legary poprzedniego kościoła pomiędzy którymi znaleziono kilkanaście monet m.in. z okresu panowania w Polsce Kazimierza Jagiellończyka.

Fundatorką kościoła miała być legendarna Damroka,córka Świętopełka I,która zmarła 25.5.1223 roku jako norbertanka w Żukowie.

Niestety ten relikt drewnianej architektury,ponoć nienadający się do renowacji,rozebrano w 1845 roku i wybudowano nowy,murowany,bez stylu.W 1860 roku wybudowano wolno stojącą wieżę przed głównym wejściem,a w roku 1887 połączono ją ze znacznie powiększonym kościołem.Poświęcenie nowej świątyni odbyło się w listopadzie 1846 roku,a konsekracji dokonał dnia 22.9.1963 roku ks.bp Kazimierz Kowalski.

Kościół nosił pierwotnie tytuł św.Piotra i Pawła. Drugim patronem jest -od XVIII wieku-św.Mikołaj.Odpusty parafialne przypadają na dzień 29 czerwca i 6 grudnia.

Wypoczywając w Chmielnie nie sposób nie znaleźć się na terenie chmieleńskiego Grodziska położonego pomiędzy Jeziorem Białym i Kłodnem.Prowadzi bowiem tędy bardzo uczęszczana droga na plażę i dalej do ośrodków wypoczynkowych.Jest to najstarszy i najszacowniejszy zabytek Chmielna-pozostałość kasztelańskiego grodu z X-XIII wieku.

Miał tu znajdować się zamek księżniczki Damroki.Być może jego właśnie szczątki odkryli na początku lat siedemdziesiątych gdańscy archeolodzy.W rozpoczętych w 1971 roku pracach wykopaliskowych natrafiono na ślady wałów obronnych oraz liczne znaleziska z okresu X-XIII wieku,jak np.uszkodzony krzyż z bursztynu,żelazne noże i klamry do pasów.Odkryto także tajemniczy obiekt,który mógł być pozostałością kaplicy grodowej.

Można przyjąć,że chmieleński gród składał się z dwu członów o kształcie kolistym,tj.właściwego grodu-siedziby kasztelana od strony wschodniej i podgrodzia.Obie części oddzielone były od siebie wałem.Do dziś zachowały się częściowo jedynie zarysy wałów obwiednich.

Teren grodziska jest nadal objęty ochroną konserwatora zabytków,a wydobyte kiedyś przedmioty można oglądać w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku.

Na terenie grodziska znajduje się jeszcze inny cenny zabytek w postaci żelaznego krzyża postawionego tutaj w 1888 roku przez Feliksa Gilmeistra w 25 rocznicę Powstania Styczniowego.

Kolejnym ,ostatnim już zabytkiem Chmielna, a właściwie Chmielonka, jest budynek młyna w Chmielonku pochodzący z roku 1738, zniekształcony podczas wielokrotnej przebudowy,ostatnio w 1990 roku,w związku z budową jazu spiętrzającego wody Raduni.

Młyn wodny działał tu przez wieki,poczynając od XIII wieku,w którym to Chmielonko uzyskali cystersi z Oliwy i to oni obiekt wybudowali.Później jego właścicielami były norbertanki z Żukowa,od 1316 roku aż do kasacji zakonu.Po II wojnie światowej młyn wodny przestał działać.W 1972 roku został przystosowany do pracy za pomocą energii elektrycznej.Wtedy to zniknęło z krajobrazu malownicze młyńskie koło.

Młyn jest własnością gminy. Od wielu lat młynarzem jest tu Benedykt Dejk,który chętnie pokaże, jak się otrzymuje mąkę.Jego wydajność to około 250 kg zmielonego ziarna w ciągu godziny.Głównymi klientami są miejscowi rolnicy,którzy w swoich domach wypiekają niekiedy jeszcze chleb domowym sposobem.

Wiele cennych zabytków Chmielna zniknęło bezpowrotnie z jego krajobrazu.Zostały rozebrane, ażeby zrobić miejsce nowo budowanym obiektom albo też runęło ze starości,wielka szkoda!

Powrót na stronę główną